Een goede balans vinden tussen in- en ontspanning is al jaren een 'standaard' in de behandeling van pijnklachten. Bij kortdurende en minder complexe klachten kan het opbouwen van activiteiten met graded activity genoeg zijn, maar bij aanhoudende pijnklachten zul je in behandeling vaak merken dat de gedachten die een patiënt heeft over de pijn, het eigen lichaam en de mogelijke gevolgen van activatie de behandeling kunnen doen stagneren. Wat is exposure, en hoe pas je dit toe bij complexere pijnproblemen?
Gevaarlijke opvattingen
In mijn vorige artikel schreef ik over de betekenis die mensen verlenen aan bepaalde situaties. Kort samengevat: wanneer een patiënt een situatie als dreigend interpreteert, neemt de kans toe dat het brein pijn aanmaakt als gevolg. Het brein produceert pijn wanneer het ervan overtuigd is dat er gevaar is en het zinvol is in de gegeven situatie, en zulke interpretaties dragen bij aan het waargenomen gevaar.
Deze 'interpretaties' die het brein maakt hebben verschillende namen. Sommige psychologen spreken over 'gedachten' die we hebben over situaties. Zelf spreek ik het liefst met de term opvatting. Opvattingen zijn vaak diep(er) liggende overtuigingen die ervoor zorgen dat bepaalde situaties als dreigend worden geïnterpreteerd.
Wanneer opvattingen jouw behandeling dwarsbomen
Naarmate iemand langere tijd pijn heeft, neemt de kans toe dat deze persoon opvattingen over de pijn en het eigen lichaam ontwikkeld. Veel mensen met pijnklachten lezen, zien en horen veel over hun aandoening. Ze trekken conclusies op basis van de pijn die ze ervaren (toen ik dit deed kreeg ik daar pijn) en spreken helaas regelmatig behandelaars die geen biopsychosociale kennis over pijn hebben – vooral wanneer deze onvoldoende somatisch verklaard kan worden.
Deze opvattingen kunnen een sterke invloed hebben op jouw behandeling. Kijkend naar het volgende rijtje (veel voorkomende) opvattingen bij pijnklachten, kun je je voorstellen dat deze een behandeling flink kunnen dwarsbomen of zelfs saboteren.
Mijn pijn gaat nooit over
Ik verdien het om met pijn te leven
Niemand begrijpt mij
Wanneer ik deze beweging maak gaat er iets stuk in mijn lichaam
Ik ben niet in staat om (activiteit) te doen
Als ik niet op mijn oude niveau (activiteit) kan doen, is alles mislukt
selffulfilling Je kunt een patiënt wel de opdracht geven om bijvoorbeeld activiteiten uit te breiden, maar de kans bestaat dat een actieve negatieve opvatting een selffulfilling prophecy wordt: Omdat de patiënt vooraf al overtuigd is van zijn falen, faalt hij daadwerkelijk.
Opvattingen ontdekken
Het verschil tussen interventies als gedragsactivatie/graded activity en exposure, is dat bij exposure de opvattingen van de patiënt centraal staan. Een voorbeeld: Stel dat je een patiënt als huiswerk meegeeft om iedere dag iets verder te wandelen. Een week later komt jouw patiënt terug met de melding dat het niet gelukt is. Het is mogelijk dat een actieve opvatting als 'Als ik teveel loop belast ik mijn wervels waardoor ze weer scheef gaan staan'.
Om te weten welke opvatting actief is zul je als therapeut moeten doorvragen. Dat is een techniek op zich die goed aan te leren is (en waar ik graag later over schrijf en ook les over geef). De drie belangrijkste vragen die je kunt stellen om een opvatting te achterhalen zijn:
Wat zou er kunnen gebeuren als je (acitiviteit) uitvoert?
Wat zegt het over jezelf dat (activiteit) niet gelukt is?
Doet het je ergens aan denken dat (activiteit) niet gelukt is?
Exposure om opvattingen te veranderen
Wanneer een opvatting 'boven water' is, kun je deze in exposuretherapie veranderen. Bij een goede exposurebehandeling maak je eerst de patiënt bewust van zijn negatieve opvatting. Je omschrijft als het ware samen het scenario wanneer de negatieve opvatting zou kloppen.
Voorbeeld: Ok, dus je bent niet verder gaan wandelen omdat je bang was dat jouw wervels weer scheef zouden komen te staan – net zoals jouw therapeut de vorige keer vertelde na jouw ongeval tijdens het wandelen. Hoe zou dat eruit zien als dat gebeurt? Hoe weten we zeker dat dit scenario uit is gekomen?
Vervolgens formuleer je een (realistisch) alternatief, en omschrijf je ook dit scenario. Het is belangrijk om dit voorafgaand aan een exposure te doen, zodat de patiënt niet achteraf terug kan krabbelen. Het is bijna alsof je een experiment opstelt waarbij de condities vooraf al vastliggen.
Vervolgens voer je het 'experiment' met de patiënt uit en bespreek je de uitkomsten. Wat is er geleerd? Wat zou een volgende stap kunnen zijn? Verwacht niet direct dat de opvatting volledig verandert, het heeft tijd en herhaling nodig voor een opvatting een patiënt minder gaat hinderen.
Exposure in de toolkit van de pijnbehandelaar (ook niet-psychologen!)
Door meer aandacht te besteden aan de opvattingen van de patiënt, creëer je condities die ervoor zorgen dat de er nieuwe, veilige en positievere opvattingen ontstaan. Dat is prettig in een behandeling, maar ook voor de toekomst van de patiënt. Wanneer negatieve opvattingen actief blijven kan de patiënt in een (kortdurende) behandeling vooruitgang boeken, maar is de kans op terugval een stuk groter.
Mocht je zelf interesse hebben in het ontwikkelen van dergelijke vaardigheden, in samenwerking met het Chronisch Pijn Netwerk Friesland organiseren we binnenkort een geaccrediteerde scholingsdag waarbij het uitvragen van opvattingen en experimenten opstellen centraal staat.
Comments